Kwam de eerste Amerikaan van 'de overkant'?

Overeenkomsten in skeletten

De tweede, publieke Duitse televisiezender ZDF stuurt op woensdag 16 december — tussen 22:15 uur en 22:45 uur — een nieuwe aflevering van de programmaserie Abenteuer Wissen; de titel van de aflevering luidt Der erste Amerikaner.
Vanuit Siberië — zo wordt thans aangenomen — hebben de eerste mensen het continet van de Nieuwe Wereld bereikt; dat zou moeten zijn gebeurd tijdens de laatste ijstijd. Recente vondsten van skeletten schijnen te duiden op uiterst vroege bewoning, aangezien ze overeenkomsten vertonen met skeletten die in Zuid-Oost Azië zijn 'opgedoken'.

Hoe lang houdt de aarde ons mensen nog uit?

Klimaatverandering

De nakende catastrofe schijnt eindelijk serieus te worden genomen, ook al weten we — althans op het moment dat dit wordt geschreven — nog niet precies welke harde afspraken er uitrollen aan het einde van de Klimaatconferentie in Kopenhagen. In ieder geval is er voldoende gespreks- en discussiestof, zelfs als we dat beperken tot wat de diverse programma's op de beeldbuis ons te bieden hebben.Op woensdag 9 december zijn er drie verschillende uitzendingen op evenzovele televisiezenders, die gelukkig na elkaar worden vertoond, waardoor de geïnteresseerde niet meer hoeft te kiezen.

David Attenborough vraagt

Om 22:00 uur begint BBC Two Televison met een nieuwe aflevering van Horizon, een populair-wetenschappelijke serie. De titel van deze avond is How many people can live on planet earth?

David Attenborough zoekt naar het antwoord op die vraag en betrekt in zijn overwegingen de enorme groei van het aantal mensen dat de aardkloot bevolkt. In de twintigste eeuw is het aantal mensen verdubbeld, en die groei heeft vooral plaats in de ontwikkelingslanden. Toch heeft de planeet het meest te lijden onder de manier waarop wij in het rijke westen leven.

Toekomst van de aarde

De Nederlandstalige, Belgische zender CANVAS vertoont diezelfde avond, tussen 22:55 uur en 00:25 uur een BBC-documentaire getiteld Future earth, die de werkelijkheid omtrent de opwarming van de aarde weliswaar niet schuwt, maar die in zoverre optimistisch is dat men ons laat zien dat er heel veel kan worden gedaan om een totale catastrofe te voorkomen. Niet alleen de wetenschap kan daartoe het nodige bijdragen, het zal mede afhankelijk zijn van de individuele mens.

Afscheid van het ijs

Het tweede publieke Duitse televisienet vertoont in de nacht van woensdag 9 op donderdag 10 december een documentaire over de gevolgen van de klimaatverandering. ZDF-verslaggever Klaus Peter-Siegloch heeft de afgelopen zomer een tocht door de wateren gemaakt van de Noordelijke IJszee die sinds mensenheugenis onbevaarbaar was, maar door het in rap tempo smelten van het ijs toegankelijk — en steeds meer — wordt voor de scheepvaart.

Stalins Duitse elite na de Tweede Wereldoorlog

Arte-televisie zendt op woensdag 2 december, 's avonds tussen 21:00 uur en 21:50 uur een reportage uit over Oost-Duitse wetenschappers en ingenieurs, die onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog werden gedwongen om in de Sovjetunie te leven en te werken. Dat was onderdeel van de straf voor het feit dat Duitsland de oorlog had verloren. Voor de volledigheid dient er vanzelfsprekend aan te worden toegevoegd dat er eveneens grote aantallen wetenschappers uit West-Duitsland naar de Verenigde Staten werden verscheept en aldaar werden ingezet voor hetzelfde doel: vooruitgang boeken op allerlei terreinen, waarmee beide groeperingen onderdeel werden van de handelingen binnen het kader van de snel publiek te worden Koude Oorlog.

Zie voorts de bijdrage over een eventueel op handen zijnde rehabilitatie van Jozef Stalin op onze zustersite Tempel der Reportages.

De perfecte mens van de 21ste eeuw is in de maak

Onze televisiezender Nederland 2 presenteert zondag 22 november, 's avonds, tussen 19:20 uur en 20:15 uur, een programma van de Evangelische Omroep. Het betreft een nieuwe aflevering van de documentairereeks met de titel De perfecte mens van de 21ste eeuw. In de aflevering van heden, De perfecte mens, wordt aandacht besteed aan nieuwe technieken, zoals hersen-stimulatie en embryo-selectie, welke ons in staat schijnen te stellen het verschijnsel mens te verbeteren. Mensen, die nuchter binnen één bepaald kader denken, hebben zich al zeer content getoond met deze nieuwe mogelijkheden, anderen daarentegen zien het als een nachtmerrie waarvan we de omvang niet in zelfs maar de geringste mate kunnen overzien. Zijn er eventuele bijwerkingen te verwachten van deze technolgie die de mens in principe in staat stelt om langer, fitter en efficiënter te leven.

Hoe het komt dat gedesoriënteerden in een kring draaien

Bekend fenomeen
Het is een bekend verschijnsel dat veel mensen die niet ter plekke bekend zijn, dikwijls kringetjes gaan draaien, dat wil zeggen dat ze — zonder oriëntatiepunt — steeds blijven rondlopen in hetzelfde gebied. Voor het eerst is het gelukt om dit aan de hand van wetenschappelijk onderzoek vast te stellen.
Onderzoekers van het Duitse Max Planck Instituut für Kybernetik hebben in een bosgebied an het Rijndal en in de Sahara een reeks tests gedaan met proefpersonen, en daarbij is gebleken dat zolang de mensen zich konden oriënteren aan de zon, deze recht vooruit gingen, maar dat ze kringetjes gingen draaien zodra de zon achter de wolken verdween.

(Geen) oriëntatiemogelijkheden
De onderzoekers komen voor dit gedrag met een aannemelijke verklaring: zodra er zich geen directe oriëntatiemogelijkheden voordoen, krijgen de zintuigen verkeerde prikkelingen die elkaar ook nog eens versterken. En als daar geen oriëntatiemogelijkheden van buitenaf meer beschikbaar zijn, die de opgedane indrukken (kunnen) corrigeren, komt het vanzelf tot dat gedrag van kringetjes draaien.
Het initiatief tot dit twee jaar geduurd hebbende onderzoek kwam van een reporter van het programma Kopfball van de Westdeutsche Rundfunk (WDR), die het fenomeen tot op de bodem uitgezocht wilde zien.

Brullende Belg domineert Nederlandse wetenschapsshow

Veel geschreeuw, nul inhoud
Hoe diep zelfs de programmamakers van de publieke omroepen kunnen zinken, is ons vooral — en toen ook maar direct in ijltempo — bewust geworden sedert er in ons land commerciële televisie wordt geproduceerd. Slechts enkele uitzonderingen, zoals bepaalde kunstprogramma's, zijn aan deze degeneratie, devaluatie en inflatie ontkomen. Nu waren we wel wat gewend met een instantie als de Tros, waar de commercie zodanig van afdroop dat menigeen — en zeer terecht — reeds decennia geleden de mening was toegedaan dan deze zendgemachtigde niet in een publiek bestel thuishoorde.
Maar dat zelfs een instantie als Teleac/NOT een waardenval heeft veroorzaakt door een vleesgeworden Belgische brulboei, met een professionele grijns welke geen enkele intrinsieke waarde heeft en ook nog eens een ziekmakend huichelstemmetje, tot presentator heeft opgestuwd van een wetenschapsprogramma getiteld Hoe? Zo! — dat overigens wel de benaming Show draagt en derhalve door waarachtig in wetenschap geïnteresseerden kan worden overgeslagen zonder dat men ook maar iets heeft gemist —, geeft al aan hoe desperaat de bedenkers, of degenen in een vervolgfase, moeten zijn geweest als ze niet eens in staat zijn iemand anders te vinden dan een alle kijkersenergie wegzuigende lawaaischopper.

Verscheept afval
Ik vroeg eens aan Belgische bekenden hoe het toch komt dat wij in Nederland dergelijke oelewappers uit hun land op de buis brengen. De reactie was kort maar krachtig: "Alle vormen van afval verschepen wij graag naar de bovenburen." De naam van dat uitzinnig schreeuwerige type? Nee hoor, die geven we u hier niet, want dat zou al te veel eer zijn.
Ooit deed die man, ook al in Nederland, de 'presentatie' van een opgefokt Veronica-programma. Een vreselijke Engelse juffrouw 'zong' een Mozart-nummer op een toenmalige tekst — weerzinwekkend in warempel alle opzichten. "Mag u dat smaken?" vroeg de lawaaiproducent toen de juffrouw eindelijk zweeg. Maar zodra hij merkte dat de gevraagde niet echt gecharmeerd was van wat die overbodige klanken producerende juf van overzee 'ten beste' had gegeven, trok hij pijlsnel de microfoon onder de neus van de man weg, en verdween de grijns op zijn tronie als bij toverslag. Onthullend, reeds toen.

Een welkome aanvulling op de ruime Darwin-literatuur

Geen directe bio — wel veel waardevolle info
Als u dezelfde associatieve fout maakt, die mij overkwam toen ik de titel zag van het boek dat ik u hier aanbeveel, dan meent u dat Der kleine Darwin een biografisch portret is van de jonge jaren van deze globetrotter, geleerde en schrijver. Doch dan zit ook u er even ver naast. Het voortreffelijk geschreven werk van Ernst Peter Fischer (*1947) probeert de lezer op een onderhoudende, manier bij te brengen wat alles van belang is in het kader van Darwins evolutietheorie en vooral de ontwikkeling daarvan tot op de huidige dag. Nergens weidt de hoogleraar uit en aanschouwelijk biedt zijn tekst een samenvatting van de ideeën van Darwin met betrekking tot het thema, zoals die ook nu nog opgeld doen. Daarnaast wordt de lezer geconfronteerd met de vragen die nog altijd open zijn ondanks het voortschrijdende onderzoek in het kader van onder meer de moderne genetica.

Compendium
Ook voor degenen die de Darwin-biografieën hebben gelezen welke dit jaar nadrukkelijk in het centrum van de belangstelling hebben gestaan in verband met de herdenking, die op de één of andere manier het gehele Darwin-jaar 2009 nog wel zal doorgaan — en of dat om een langer bestaande, zeer omvangrijke biografie van Desmond en Moore gaat, dan wel om het recente ruimer opgezette werk van Jürgen Neffe die Darwins reis met de Beagle in het eerste decennium van onze één en twintigste eeuw zo getrouw mogelijk heeft overgedaan — het compendium van deze wetenschapsgeleerde maakt op zijn eigen, compactere wijze een reis door het leven van de grote man van toen.
Zo komen we in kort bestek aan de weet hoe Darwins Grote Gedachte is ontstaan, en waarom hij de Galapagos-eilanden heeft bezocht. Tevens komt er een adequaat antwoord op de vraag waarom Darwin eerst heeft geaarzeld zijn Origin of Species te publiceren. En over Alfred Russell Wallace (1823-1913), die door niet weinigen werd, en ook thans nog wordt, beschouwd als een concurrent van Darwin, komen we aan de weet welke positie hij nu precies binnen het gestelde kader — leven en werk(en) van Charles Darwin — heeft ingenomen. En hoe vaak wordt de naam Darwin niet in verband gebracht met de gedachte omtrent "het recht van de sterkste"? Ook daaromtrent legt professor Fischer uit wat er precies speelt. De meest markante vraag die altijd weer naar boven komt, is waarom provoceren Darwins ideeën tot op de huidige dag?

Kort en bondig
Ernst Peter Fischer doceert wetenschapsgeschiedenis aan de universiteit van Konstanz; daarnaast publiceert hij boeken en schrijft hij artikelen voor het tijdschrift Geo en voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Niet alleen al het bovengenoemde op het gebied van deze tak van wetenschap komt in het boek aan de orde in de vorm van sleutelbegrippen, maar ook de levensloop van één der meest vooraanstaande natuuronderzoekers van de Nieuwe Tijd, die ervoor heeft gezorgd dat het mensbeeld dat dit wezen van zichzelf als fenomeen had, op een diep ingrijpende manier is veranderd.
In vier hoofdstukken wordt uiteengezet waar de belangrijkste elementen in wezen en werk van Darwin lagen: allereerst die binnen de persoonlijke wereld van Darwin, vervolgens in de soort en het ontstaan van de verschillende soorten, over fossielen, massaal sterven, de genen en hun dynamiek. In het derde hoofdstuk wordt de nadruk gelegd op bestaande verschillen, niet alleen tussen verschillende stromingen, maar op allerlei verschijnselen in de natuur, op homologie en analogie, op divergentie en convergentie, op de hoofd- en de nevenfuncties, over actuele elementen die binnen het kader van Darwins ideeën van belang kunnen zijn.

Ter afsluiting
In het laatste hoofdstuk, dat de prachtige titel Conditio humana draagt, komen we begrippen tegen als bipolariteit, een hoofdstuk over gezinsleven, over mannen en vrouwen en — opgelet: over het poëtische dier. Die Evolution im Kopf sluit het gehele betoog af.
De zeventien pagina's die de publicatie afsluiten, behelzen een Nawoord, een lijst met citaten en hun herkomst, een literatuurlijst, personenregister en de herkomst van het beeldmateriaal. Mensen zijn nu eenmaal van nature nieuwsgierig en dat besefte niet alleen Charles Darwin doordat hij dit kenmerk aan den lijve ondervond, maar ook Ernst Peter Fischer, die — omdat hij beseft dat niet iedereen alles wat hem omgeeft als gegeve aanneemt dan wel tot zich laat komen, maar dat er nog steeds mensen zijn die, al is het ook 'slechts' passief dingen willen uitpluizen — met zijn compendium nader ingaat op tal van vragen die mensen omtrent de evolutie en de daaraan verbonden leer, zonder dat hij daarbij zich richt tot de kongsi van geleerden.
__________
Ernst Peter Fischer: Der kleine Darwin — Alles, was man über Evolution wissen sollte. 208 pagina's, geïllustreerd, paperback. Pantheon Verlag, München, 2009. ISBN 978-3-570-55087-8. Prijs € 9,95 (in de BRD en bij o.m. Boekhandel Die Weisse Rose, Amsterdam).
____________
Afbeeldingen
1. Auteur Ernst Peter Fischer. (Foto overgenomen van de achterflap van het boek. © Privat.)
2. Charles Darwin als jongeman.
3. Voorzijde van het boek Der kleine Darwin.

Heggen en struiken — luilekkerland achter blad en doornen

Beschermd door blad en doornen
Het populair-wetenschappelijke programma van onder meer de Westdeutsche Rundfunk (WDR), Planet Wissen, biedt in de aflevering van maandag 27 juli een kijkje in de bijzondere wereld die zich achter struiken en heggen bevindt, maar deels door bladeren en doornen wordt beschermd. Veelal is bij de mensen, vooral die in stedelijke gebieden leven, veel te weinig bekend over wat er zoal leeft in en om heggen en struiken. Niet alleen kunnen daar vogelsoorten en heel kleine dieren hun toevlucht vinden, ook tal van eetbare kostbaarheden zijn daar te vinden.
De beide presentatoren van Planet Wissen deze week, Birgit Klaus en Dennis Wilms, ontvangen twee gasten die in de studio komen vertellen wat er zo bijzonder is aan al wat leeft en groeit op de bewuste plekken. Die beiden doen dat elk op het gebied van hun eigen specialisme: Heidrun Heidecke, thans in de functie van natuurbeschermingscoördinatrice — die ooit minister van landbouw, milieu en ruimtelijke ordening van de deelstaat Sachsen-Anhalt was. Verder draagt zij medeverantwoordelijkheid voor een bijzonder zinvol en interessant project: een heg van 20.000 kilometer door Duitsland, waarmee het overleven van onder meer de wilde kat kan worden gewaarborgd.
De tweede gast is Jean-Marie Dumaine, gourmetkok op het gebied van de wilde planten. Hij daagt de bijnaam Guru der Wildpflanzenküche. In ieder jaargetijde gaat hij op zoek naar ingrediënten die zijn spijzen een extra en bijzonder element verlenen. Niet alleen is hij in kringen van geïnteresseerden in zijn recepten een begrip, ook kent men hem als auteur van talrijke kookboeken.

Uitzending en herhaling
Zoals gebruikelijk wordt dit programma via de WDR en de Südwestrundfunk (SWR) gelijktijdig uitgezonden, 's middags tussen 15:00 uur en 16:00 uur; in dit geval op maandag 27 juli. Er volgt op beide genoemde zenders tevens een herhaling, maar die wordt op verschillende tijdstippen uitgezonden: via de WDR op dinsdag 28 juli van 07:20 uur tot 08:20 uur; via de SWR eveneens op dinsdag 28 juli, maar dan reeds tussen 05:00 uur en 06:00 uur.

Straling, oftewel De wetenschap van het risico — op Arte

De Frans-Duitse cultuurzender wijdt op woensdag 22 juli, 's avonds tussen 22:50 uur en 23:45 uur, een documentaire uit over de wetenschappelijke stand van zaken met betrekking tot de toename van de hoeveelheden aan straling als gevolg van het gebruik van mobiele telefoons en internetverbindingen. Doordat de toename in het gebruik van deze draadloze communicatiemiddelen gigantisch blijft toenemen, zijn er steeds meer groeperingen, die de verklaringen van zogeheten, of zelfs werkelijke, deskundigen niet meer vertrouwen en steeds meer en vaker, alsmede grotere twijfels ontwikkelen over die uitspraken welke steeds weer neerkomen op de verzekering dat er geen enkele nadelige gevolgen aan deze vorm van straling kleven, noch voor de maatschappij als geheel, noch als bedreiging voor individuen in de zin van gezondheidsrisico's.
De Franse documentaire uit 2008 van Jean-Christophe Ribaut is een bijdrage van Arte France, die zal worden uitgezonden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9. Daarin worden we op de hoogte gebracht van de (toen) laatste stand van zaken.
De film zal binnen twee weken nog drie keer door Arte televisie worden uitgezonden: allereerst op zaterdag 25 juli, 's ochtends om 05:00 uur, vervolgens op zaterdag 1 augustis om 10:55 uur en op dinsdag 4 augustus, nog weer vanaf het ochtendkrieken om 05:00 uur.
Wellicht is het, mede vanwege de tegengestelde meningen die de ronde doen, niet onverstandig om het artikel over Straling in de Wikipedia-emcyclopedie te raadplegen.

Dromen volgens Freud — thans opnieuw bekeken

Hersenonderzoek nu
Op woensdag 8 juli — 's avonds tussen 23:05 uur en 23:30 uur — zendt het digitale themakanaal met die stupide naam Holland Doc — alsof het om een randstedelijk-regionaal kanaal gaat — een herhaling uit van een aflevering van het VPRO-programma Noorderlicht uit 2002 over Dromen. In die korte filmbijdrage wordt verslag gedaan van een vergelijking tussen het gedachtegoed van de psychoanalyticus Sigmund Freud (1856-1939) over het fenomeen Dromen en de stand van zaken met betrekking tot hersenonderzoek dat nadere feiten kan verstrekken omtrent dit gebeuren binnen het kader van die discipline, zoals die er zeven jaar geleden voor stond.
In verband met het verschijnsel Dromen is Sigmund Freud bekend gebleven door één van zijn grotere studies uit 1899, Die Traumdeutung, waarover weer tal van teksten zijn gepubliceerd, variërend van korte essays tot en en met omvangrijke studies en dissertaties. Het is echter in algemene kring minder bekend dat deze zelfde 'droomuitlegger' ook nog acht kortere stukken over dat thema heeft geschreven, die vanaf 1899 zijn geschreven en deels ook nog gepubliceerd tijdens Freuds aardse bestaan. De verzamelbundel heet Über Träume und Traumdeutungen.
Daarvan is Eine erfüllte Traumdeutung (1899) niet meer tijdens het leven van 'de man met de glazen hoed' [1] gedrukt, en is het manuscript van het opstel Träume im Folklore [2] zelfs pas in 1956 opgedoken, toen de Gesammelte Werke reeds waren uitgekomen.
Kort nadat Die Traumdeutung was verschenen, heeft Freud zich bereid verklaard hiervan een samenvattend artikel te schrijven voor een verzameling van bijdragen over het thema, getiteld Grenzfragen des Nerven- und Seelenlebens. Dat werd kort maar krachtig Über den Traum, bedoeld om een grotere groep lezers, vooral de ontwikkelde leek, met zijn inzichten vertrouwd te maken in een ietwat vereenvoudigder vorm.
__________
[1] Zo wordt Freud genoemd in de titel van een biografisch essay door Prof. Dr. E. Verbeek over Freuds dromen. (G.F. Callenbach, Nijkerk; 1973.)
[2] Dit essay heeft Freud geschreven samen met David Oppenheim.

Het sluipende gevaar van Hepatitis valt niet te onderschatten

Soms moeilijk in te schatten
Hepatitis is een onsteking van de lever, welke dikwijls niet als zodanig wordt herkend, aangezien de symptomen erg veel lijken op die van een eenvoudige griep. Maar niet zelden merkt de patiënt eigenlijk nauwelijks iets van de aandoening Daardoor wordt deze heel dikwijls veel te laat behandeld met alle gevolgen van dien. Maar als er helemaal geen behandeling plaats heeft, kan dit uiteindelijk zelfs leiden tot enkele vormen van lijden, die heel wat ingrijpender zijn dan het ondergaan van wat rillerigheid en de bijbehorende minieme lichamelijke irritaties, namelijk levercirrose of zelfs leverkanker.
Als studiogast bij Brigitte Pavetic en Till Nassif — die deze week de moderatoren van dienst zijn voor dit WDR-programma — kunnen we kennismaken met prof. dr. Claus Niederau, chefarts van de kliniek voor Interne Geneeskunde van een der academische leerziekenhuizen van de Universiteit Essen. Eén der zwaartepunten van zijn werkzaamheden liggen bij de thema's diagnose en therapie van de virushepatitis.

Uitzendingen
Als de toehoorders op woensdag, 's middags tussen 15:00 uur en 16:00 uur goed opletten als de aflevering van Planet Wissen via de Westdeutsche Rundfunk (WDR) èn tevens via de Südwestrundfunk (SWR), zal zij, resepectievelijk hij, aan het eind van de uitzending een stuk verder ontwikkeld zijn en eventueel in staat zijn om symptomen in een vroeg stadium beter te kunnen inschatten.
Deze uitzending zal worden herhaald op donderdagochtend tussen 08:20 en 09:20 via de WDR, en al heel vroeg, bij het krieken van de dag, tussen 05:00 uur en 06:00 uur via de SWR.
____________
Afbeeldingen
1. Brigitte Pavetic, presentatrice van Planet Wissen.
2. Till Nassif, presentator van Planet Wissen.
3. Prof. dr. Claus Niederau, specialist voor inwendige ziekten; gast in de uitzending van Planet Wissen over hepatitis.

Planet Wissen met programma over psychosomatiek

Zielsconflicten maken ziek
Birgit Klaus is presentatrice van het Duitse wetenschappelijke televisieprogramma Planet Wissen. Haar werk stelt haar in de gelegenheid om haar honger naar steeds meer kennis met grote regelmaat te stillen. Collega Dennis Wilms kan kan in ieder geval één grote wens — van zijn eventueel lange lijstje: vragen stellen — in vervulling laten gaan door samen met Birgit Klaus de aflevering van dit programma, die op donderdag 18 juni,'s middags tussen 15:00 uur en 16:00 uur zal worden uitgezonden op zowel de WDR (Westdeutscher Rundfunk) alsook de SWR (Südwest Rundfunk). Het thema dat tijdens deze uitzending aan de orde komt, is deze keer samengevat onder de titel Psychosomatik — Wenn die Seele krank macht. [1]
Hoe dikwijls komt het niet voor dat massa's mensen klagen over pijnen of andere aandoeningen, die de medici niet kunnen verklaren uit fysieke afwijkingen, en die — helaas tot niet al te lang geleden — als 'zenuwen' werden afgedaan en in het, vanuit de visie van de arts: beste, geval met enige symptoombestrijding te lijf werden gegaan: pillen, poeders, drankjes en wat dies meer zij, welke niet zelden bijdragen tot een verdere verslechterting van de situatie of zelfs een met rasse schreden optredende uitvergorting van het fenomeen of zelfs een uitbreiding van het aantal klachten, verspreid over het lichaam. Dat het voorkomen, van pijnen en dergelijke, zich in zulke gevallen niet alleen ontwikkelt uit zielsconflicten — klein of (middel)groot, van slepende en dus slopende aard — maar bij uitbreiding ook nog weer terugslaan op de ziel en het lijden daar explosief kan stijgen, is een volstrekt ongewenste situatie, niet alleen voor de patiënt, maar tevens voor de omgeving van de lijdende: allereerst in kleine kring, maar eveneens algemeen maatschappelijk beschouwd.

Studiogast legt uit
Zoals dat in deze programmareeks gebruikelijk is, wordt een studiogast ondervraagd over het onderwerp en van hem wordt verwacht dat zij of hij zodanig uitleg geeft dat tevens de niet-wetenschappelijk onderlegde kijker dat inhoudelijk kan begrijpen. En als de geleerden of andersoortige vakmensen toch eens vervallen in niet-alledaagse terminologie, dan komt één van de twee presentatoren er wel even tussen en vraagt op een manier, die niet irriteert en die meteen in het belang van de kijker is.
In het programma over het fenomeen psychosomatiek is Professor Ulrich Egle — medisch hoofd van een psychosomatische vakkliniek, en gespecialiseerd in psychosomatische pijnen — die zonder twijfel alle vragen weet te beantwoorden die de kijker meer inzicht zullen kunnen verschaffen omtrent het fenomeen in casu.
De uitzending wordt herhaald via de WDR op vrijdag 19 juni, tussen 08:20 uur en 09:20 uur.
De SWR zendt de aflevering eveneens opnieuw uit, en ook op diezelfde vrijdag, maar dan reeds in de vroege ochtend tussen 05:00 uur en 06:00 uur.
__________
[1] Het begrip psychosomatiek — dat in het Nederlands slechts één letter meer kent dan in het Duits — is samengesteld uit twee Griekse woorden: ψύχη (psychè — geest) en σόμα (soma (lichaam).
____________
Afbeeldingen
1. Presentatrice van Planet Wissen Birgit Klaus.
2. Presentator van Planet Wissen Dennis Wilms.
3. Studiogast Professor Ulrich Egle.

Mythe en werkelijkheid omtrent het fenomeen piraterij

Helden of Bandieten
In speelfilms krijgt het fenomeen piraterij zo dikwijls een romantisch aspect: daar is een gehavende man, bij voorbeeld met een lap voor één der beide ogen — en dat doet het, als hij daarnaast krijgshaftig en vol bravoure is, nu eenmaal goed bij bepaalde vrouwen; en daarom willen ze een figuur als Johnny Depp in zo'n positie 'meemaken' — doch daarbij wordt veelal voorbijgegaan aan de oorzaken van zulk een fysiek gebrek. In een romantische situatie is dat zeker niet ontstaan, en als we de scheepslogboeken uit die sfeer mogen geloven, was er volstrekt niets in de sfeer der piraterij dat een oprecht verlangen rechtvaardigt, hetzij daaraan deel te nemen dan wel er op enigerlei wijze bij te horen, al is dat als afwachtende bruid in verre poortgebouwen, lustig fantaserend over die prachtige man, die alles en iedereen de baas is.

De bittere feiten
De werkelijkheid is een andere, en wat hebben we de laatste tijd niet veel berichten over piraterij in krant, weekblad, op de beeldbuis dan wel het computerscherm kunnen lezen, en iemand die kan lezen, heeft de terechte conclusie kunnen trekken dat het om niets anders gaat dan zware criminaliteit: een vorm van terrorisme. En dat is vanzelfsprekend vroeger ook niet anders geweest qua sfeer of feitelijkheden, hooguit in de middelen die de boeven van anno toen ten dienste hebben gestaan.

Documentaire via ZDF
Het tweede publieke Duitse televisienet ZDF vertoont hedenavond, tussen 22:15 uur en 22:45 uur een nieuwe aflevering in de reeks Abenteuer Wissen, en daarin wordt aandacht besteed aan die hedendaagse piraterij; de titel van de aflevering luidt dan ook: Piraten — Mythos und Wirklichkeit.
De aflevering wordt herhaald in het nachtprogramma van dezelfde zender, enige uren later, tussen 02:25 uur en 02:55 uur in de nacht op donderdag 11 juni.
____________
Afbeeldingen
1. Piraten voor de kust van Afrika, tot de tanden bewapend en met een verbijsterend, technologisch zeer ontwikkeld wapentuig.
2. Marineschepen van allerlei naties trachten de koopvaardijschepen te beschermen en de piraten af te schrikken.

Fascinatie voor mysterieuze fenomenen blijft overeind

Geheimhouding en ontkenning
Het Zweite Deutsche Fernsehen presenteert op woensdag 3 juni een nieuwe aflevering van het programma Abenteuer Forschung, een reeks wetenschappelijke documentaires. Deze keer hebben de makers zich begeven op het hellende vlak der mysterieuze fenomenen, die de fantasie van zo menigeen prikkelen, en die een lang leven zijn beschoren, zelfs nadat er eenmaal wetenschappelijke verklaringen zijn gevonden. Of moeten we hier nu juist zeggen: vooral als er eenmaal een aantoonbare uitleg is, die met het menselijk verstand te volgen is. Dan komen onderliggende licht gistende emoties plotseling met grote kracht aan de oppervlakte, en dan speelt affectieve preoccupatie zo'n dominante rol dat daartegen geen wetenschappelijk kruid is gewassen. Het menselijk brein is dan tegelijkertijd zo vindingrijk dat er allerlei pseudo-verklaringen uit de hoge hoed worden getoverd, die moeten bewijzen dat de wetenschappers of simpelweg ongelijk hebben, dan wel dat zij doelbewust mensen zand in de ogen strooien omdat die de werkelijkheid onder geen beding mogen kennen.

Vasthoudend aan vooroordelen
Het moet gezegd: overheden in vrijwel alle delen van de wereld zijn deels (in ieder geval mede-)schuldig aan het ontstaan van een dergelijke sfeer, aangezien over de meest simpele kwesties nodeloos met geheimhoudingsplichten naar allerlei kanten wordt gestrooid, alsof het eventueel om concurrentiekwesties van het hoogst denkbare belang gaat.
We kennen ze toch allemaal wel, de mysteries die zogenaamd nooit zijn opgehelderd en mede daardoor de gemoederen blijven bezighouden Voorbeelden, die altijd maar weer opduiken zijn de Bermuda Driehoek waar de éne verdwijning van schepen en vliegtuigen na de andere zou hebben plaatsgevonden, of de plaats Roswell waar van alles zou blijken te zijn gevonden dat de landing van buitenaardse wezens in de tweede helft van de jaren veertig zou kunnen aantonen, maar dat de centrale overheid, koste wat kost, wil geheimhouden, en allen die daarnaar informeren met een heel dikke kluit het riet in blijven sturen.
Zeer recentelijk hebben wij bericht over zo'n ad absurdum doorgevoerde geheimhouding en dito ontkenning van het Amerikaanse Area 51 in de woestijn van Nevada.
Hoezeer zonsverduisteringen en allerlei andere mysterieuze fenomenen tot het dagelijks leven behoren en niet in de sfeer van het mythologische probeert ZDF-moderator Harald Lesch aan de hand van voorbeelden te verduidelijken in Auf der Spur rätselhafter Phänomene, door het ZDF uit te zenden tussen 22:15 uur en 22:45 uur.
____________
Afbeeldingen
1. Zonsverduistering, één van de vele (natuur)fenomenen, die lange tijd als een bovenzinnelijk en dus veelbetekenend signaal werd ervaren.
2. Harald Lesch, moderator van het ZDF-programma Abenteuer Forschung. (Foto: ZDF.)

Speuren naar het oude goud van Jasons en Medea's Colchis

Gelegen in twee staten
In de oudheid bestond de naam Colchis, die ook iets te betekenen had. Zowel in de klassieke Griekse mythologie alsook in het leerboek der oude geschiedenis dat in mijn schooltijd op gymnasia werd gebruikt, wordt die naam vermeld en wordt de staat met die naam omschreven als onmetelijk rijk . Deze staat voor een landstreek aan de oostkust van de Zwarte Zee, zowel in Georgië alsook in Turkije.
Arte-televisie presenteert op vrijdag 15 mei — tussen 19:00 uur en 19:45 uur; op documentairetijd, laten we maar zeggen — een film over het wetenschappelijke onderzoek dat wordt verricht naar sporen van Colchis: Die Goldfahnder — Auf der Suche nach dem Goldenen Vlies. Deze historische documentaire is dit jaar gereedgekomen en door de maker, Peter Prestel, voor het ZDF — het tweede Duitse publieke televisienet — gerealiseerd.

Medea, Jason en het Gulden Vlies
Duitse wetenschappers zijn op zoek gegaan naar het wetenschappelijk aanvaardbare bewijs dat zich in de genoemde streek in die twee landen sporen bevinden die spreken ten faveure van het bestaan, anno toen, van het rijk waar zich de fascinerende en fantastische geschiedenis van Medea en Jason — de laatste genoot bekendheid door zijn zoektocht naar het Gulden Vlies — zou hebben afgespeeld. De gevonden sporen zouden volgens die Duitsers aantonen dat zich achter het bekende verhaal anno toen ook een werkelijkheid bevond. Die sporen zouden het geheel van de verspreid voorkomende vertellingen wel eens nieuw en, misschen een deels ander, leven kunnen inblazen.

129ste Lustrum van de Universiteit van Krakau in Polen

Gepast herdenken
Op 12 mei 1364 werd in Polen de Krakause Academie opgericht door Koning Casimir de Grote. Daarmee werd de eerste universiteit in dat land een feit. Als we het zicht op Midden-Europa vasthouden, moet meteen worden vastgesteld dat alleen de "gouden stad" Praag al eerder een hogeschool van een dergelijk kaliber had, en daarmee de oudste wetenschappelijke hogeschool van genoemd landsgrenzen overschrijdend gebied.
Tot 1817 droeg deze instelling voor hoger wetenschappelijk onderwijs de naam Akademia Krakowsks (Krakause Academie), maar in dat jaar kreeg het instituut de benaming Jagellonische Universiteit. Dat adjectief is afkomstig van de Jagellonen, die de Poolse dynastie van koningen vormen.

Op Radio WDR 3
De Duitstalige luisterzender WDR 3 zendt op dinsdag 12 mei in de programmareeks Zeitzeichen een kort herdenkingsprogramma van bijna een kwartier uit met betrekking tot de oprichting, dan 645 jaar geleden, van deze universiteit die als enige Poolse inrichting voor hoger onderwijs deel uitmaakt van de Coimbragroep, vernoemd naar de Portugese universiteit met die naam. Van de achtendertig deelnemende hogescholen zijn er twee uit Nederland: Leiden en Groningen, die eveneens oudere universiteiten hebben. Laatstgenoemde instelling viert dit jaar het 79ste lustrum en is dus 250 jaar jonger dan de Krakause universiteit.
____________
Afbeelding: Collegium Maius van de Poolse nuiversiteit Krakau.

De macht van de sterren nader uiteengezet in Terra X-film

De hemel verklaard
In aansluiting op de documentaire over de zon — die in de ZDF-serie Faszination Universum onder de overkoepelende programmatitel Terra X in die reeks werd opgenomen en verleden zondag door die zender werd gepresenteerd — kunt u deze zondag, ook weer tussen 19:30 uur en 20:15 uur, kijken naar een documentaire over sterren, in eerste linie andere dan de reeds uitgebreid behandelde zon.
Dezelfde astrofysicus, professor Harald Lesch, verschaft op heldere en aanschouwelijke wijze, evenals in de vorige documentaire, nadere informatie en daardoor — hopelijk en naar we verwachten — meer inzicht in het gebeuren aan het firmament dat, ondanks, of misschien wel dankzij, de enorme afstand van ons gewone stervelingen, zoveel fascinatie weet uit te oefenen.
__________
Foto: Professor Harald Lesch verklaart voor een auditorium één en ander uit zijn vakgebied.

Miskende schatten — flora en fauna dienen in de toekomst geïntegreerd te blijven

Vreedzame coëxistentie
In de programmareeks Abenteuer Forscung van het eerste publieke Duitse televisienet ARD/Das Erste wordt op woensdag 6 mei — tussen 22:15 uur en 22:45 uur een nieuwe aflevering uitgezonden, deze keer met de titel Verkannte Schätze: jede Art zählt. Daarin wordt verslag gedaan van nieuwe ontwikkelingen alsmede projecten die aantonen dat economische vooruitgang enerzijds en de bescherming van het enorme scala aan planten en dieren aan de andere kant, uitstekend met elkaar zijn te verenigen.
Het valt te hopen dan ook vurig dat de groep Beierse boeren die onlangs zo sterk hebben geprotesteerd omdat ze het een te grote aanslag op hun mogelijkheden vinden dat een bepaalde diersoort zodanig wordt beschermd dat dit van de landbouwers en veehouders enige aanpassing vereist. Maar die vooral katholieke Beieren zijn veelal zo conservatief;en in het kielzog daarvan nemen ze de bijbel letterlijk en zijn ze van mening dat dieren altijd moeten wijken voor de — al dan niet vermeende — belangen van de mens.

Tweedelige documentaire over de Nieuwe Griep op maandag- en woensdagavond via ARD/Das Erste

Programmawijziging
Hoewel de varkensgriep, de Mexicaanse griep of ook wel de Nieuwe Griep volgens de republikeinse afgevaardigde Michele Bachmann een "democratisch verschijnsel" is, waarbij het adjectief moet worden uitgelegd als "behorende bij de Democratische Partij van de Verenigde Staten" en zij daarmee niets anders laat zien dan een staaltje hersenverweking, die misschien wel het gevolg is van een deelvirus dat haar staat Minesota heeft bereikt op het hoogste aldaar werkzame regeringsniveau, zijn er gelukkig genoeg wetenschappers en normale burgers te vinden die zich niet door een dergelijke uiting van extremistische krankzinnigheid laten afleiden van de feiten, maar hun tijd gebruiken om er zo zoveel mogelijk aan te doen, de bevolking op aanschouwelijke wijze nader te informeren over feiten omtrent het virus in kwestie en alle daarbij behorende randverschijnselen.
ARD/Das Erste doet dat via het programma W wie Wissen op maandag 4 mei, 's avonds om 20:15 uur in de eerste aflevering van de tweedelige documentaire Imperium der Viren, waarvan de tweed aflevering zal worden uitgezonden op woensdag 6 mei, vanaf 23:00 uur.
De aflevering van maandag komt in de plaats van het eerder aangekondigde programma Erlebnis Erde met daarin de natuurdocumentaire in de reeks Erlebnis Erde, getiteld Unternehmen Oktopus, over reuzeninktvissen in Canadese wateren.
Gelukkig wordt in de wetenscl gesproken en worden de kijkers niet alleen gewaarschuwd tegen paniek in eigen lichaam, ziel en eventueel in eigen gezin, maar tevens voor al te dep ingrijpende maatregelen vooraf. Zo wordt er momenteel massaal een medicament ingeslagen dat in plaats van hulp te bieden, wel eens contraproductief zou kunnen werken aangezien dit voor een andersoortig griepvirus bestemd was.
Nadere informatie is te vinden op de Website van Postbus 51, afdeling Zorg en Gezondheid.

Alle aspecten van de zon — Terra X-documentaire via ZDF

Die liebe Frau Sonne
In de reeks documentaires die onder de overkoepelende benaming Terra X worden uitgezonden door het tweede Duitse publieke televisienet, zal op zondag 3 mei — 's avonds tussen 19:30 uur en 20:15 uur [1] — in de reeks Faszination Universum een nieuwe aflevering worden uitgezonden welke de eerste van een tweedelige is die de titel draagt Im Banne des Sonnenfeuers. Men mag ervan uitgaan dat — als er geen wereldschokkende gebeurtenissen zullen plaatshebben, die dat tijdstip van uitzenden, voorafgaande aan het zondagavondprogramma van het ZDF — het tweede deel, dat eveneens drie kwartier in beslag zal nemen, de volgende zondag, 10 mei, zal worden gepresenteerd.
In deze nieuwe aflevering zal de astrofysicus professor Harald Lesch [2] trachten ons vertrouwd te maken met de vele aspecten van de voor het leven op aarde zo belangrijke planeet: de zon. Gezien zijn ervaringen met toehoorders en zijn doorgaans zeer aanschouwelijke wijze van presenteren, geloven wij stellig dat de hooggeleerde erin zal slagen een groot aantal kijkers nieuwe inzichten te verschaffen.
__________
[1] De uitzending zal worden herhaald in de nacht op maandag 4 mei, vanaf 03:45 uur.
[2] Harald Lesch is niet alleen natuur- en sterrenkundige, maar tevens natuurfilosoof, schrijver en televisiepresentator. Dat laatste reeds sedert 1998. Wie meer informatie over deze voortreffelijke wetenschapper wenst, zij verwezen naar (onder meer) een Nederlandstalig Wikipedia-artikel.
____________
Afbeeldingen
1. Het vuur en de gloed van de zon. (Foto: ZDF.)
2. Harald Lesch in 2005.

Koning Gilgamesj nader onder de loep genomen

Nader onderzoek
Arte-televisie, de Frans-Duitse cultuurzender, presenteert op zaterdag 25 april — tussen 21:00 uur en 21:50 uur — een TerraX-documentaire, getiteld Das Phantom von Uruk, een film uit 2007 van Frank Papenbrook en Peter Moers, wleke reeds eerder door het Zweite Deutsche Fernsehen werd vertoond., op het beeldformaat 16:9 en met stereofonisch geluid.
De film behelst een wetenschappelijke zoektocht naar historische sporen van Gilgamesj, die als vijfde koning over Uruk in Mesopotamië zou hebben geheerst gedurende ongeveer een halve eeuw naar schatting tussen 2652 vóór onze jaartelling tot 2602.
Hoewel het Gilgamesj-epos één der oudste literaire overleveringen van de mensheid in het westelijk deel van de wereld is, vraagt menig duider van teksten en andere literair-historisch deskundige figuur zich af of deze als jongeman zo oogverblindend mooie koning werkelijk heeft bestaan of dat er sprake is van niet meer dan een op fantasie berustend verhaal, ontsproten aan het brein van een vindingrijke verteller.
De film wordt herhaald op zaterdag 2 mei, 's nachts om 05:00 uur.
__________
Afbeelding: Gilgamesj, in het paleis van Sargon II. (Parijs, Louvre.)

Reusachtige redders van in het rijk der microkosmos

Algen als redders
Het tweede Duitse publieke televisienet zendt op woensdag 22 april, in de avonduren tussen 22:30 uur en 23:00 uur, een nieuwe aflevering uit in de wetenschappelijke reeks met de overkoepelende titel Abenteuer Wissen. Deze keer is het thema Algen, de kleinst bestaande plantjes op aarde, die echter van enorm belang zijn voor de zuurstofproductie op aarde en dat al meer dan drie miljard jaar.

Onder de titel Retter aus dem Mikrokosmos — Die Kraft der Algen wordt onder meer uitgelegd waarom milieudeskundigen zo enthousiast zijn over dit fenomeen in de natuur. Zij zien in algen de eventuele garantie voor het voortbestaan van de menselijke soort, doordat ze van doorslaggevende betekenis kunnen zijn in zowel de sfeer van de nodige energievoorziening, alsook in de functie van vooraanstaand wapen in strijd tegen de zorgwekkende klimaatveranderingen die reeds geruime tijd in gang gezet zijn.

Hoopvol gestemd
Algen vermenigvuldigen zich door middel van fotosynthese vrij snel en aangezien er op diverse plekken in onze oceanen licht doordringt, gebeurt dat op sommige plaatsen tamelijk spectaculair. Om de groei van algen te stimuleren wordt het oceaanwater op diverse plekken 'verrijkt' met ijzersulfaat.

Naar schatting van onderzoekers zorgen algen ervoor dat zo ongeveer de helft van de jaarlijkse CO2-uitstoot door algen worden geneutraliseerd. Nieuwe onderzoekingen hebben uitgewezen hoe enorm veelzijdig deze plantjes kunnen worden aangewend ten faveure van het leefklimaat op onze planeet.
____________
Afbeeldingen
1.Het schip van de onderzoekers: Polarstern, een voortreffelijk uitgerust varend laboratorium.
2. Fotocollage van kleurrijke algen en een open boek, om op bestaande literatuur over dit thema te wijzen.

Planet Wissen — Consumeren: genoegen of nachtmerrie

Hand in eigen boezem
In de aflevering van het wetenschappelijke programma Planet Wissen dat de Westdeutsche Rundfunk (WDR) en tegelijkertijd de SWR (Südwest Rundfunk) op donderdag in de middag tussen 15:00 en 16:00 uur zal uitzenden, komt de vraag aan bod of het — vele en niet zelden al te vele — consumeren dat wij met z'n allen in de westerse wereld doen, kan worden beschouwd als een genoegen of als een nachtmerrie. De titel van de aflevering in kwestie luidt dan ook: Kosnsum — Vergnügen oder Albtraum.
Het programma wordt op vrijdag in de ochtend herhaald: op de WDR tussen 08:20 uur en 09:20 uur en via de SWR al tussen 05:00 uur en 06:00 uur voor de vroegste der menselijke ochtendvogels.

Invalshoeken
De beide presentatoren Brigitte Pavetic en TilL Nassif ontvangen in de aflevering over consumptiegedrag — dat vanzelfsprekend wordt voorafgegaan door aankoopgedrag, maar dat zien de onderzoekers, zo lijkt het wel, los van elkaar — Theo Wolsing, die sedert 1981 werkzaam is bij de Verbraucherzentrale Nordrheinwestfalen in Düsseldorf. Sedert de jaren negentig houdt hij zich bij die instantie vooral ebzig met consumentengedrag en reclame.
Het is inmiddels een bekend gegeven dat mannen anders inkopen dan vrouwen, anders reageren op reclameboodschappen, en dat het consumptiegedrag in hoge mate wordt beïnvloed door allerlei 'verborgen verleiders', die veelal halve waarheden dan wel aperte leugens ten beste geven, dan wel juiste informatie verstrekken die zonder de vereiste context geen enkele waarde hebben voor de beoordeling van een product of dienst, dan wel voor de werkzaamheid van een medicament of iets dergelijks.
Indien u zich nog niet wat meer met deze materie heeft beziggehouden, zullen u in deze aflevering van Planet Wissen vast en zeker nog enkele verrassende feiten ter ore komen, waarschijnlijk ook over het eigen aankoopgedrag op basis van nadrukkelijke manipulatie door zeer handige reclamemensen, die vroeger reclamejongens heetten, maar waar tegenwoordig ook steeds meer vrouwen hun stempel op hebben weten te drukken.
___________
Afbeeldingen
1. Brigitte Pavetic, presentatrice van het programma Planet Wissen.
2. Till Nassif, presentator van het programma Planet Wissen.
3. Dr. Theo Wolsing, deskundige op het gebied van consumentengedrag en reclame.

Zo oud kunnen worden als Methusalem? Hoogbejaard zijn zonder ziekteverschijnselen?

Grijs, gebogen en gebrekkig
In mijn jeugd leerde dat iemand met grijs haar oud was, en zulke — overigens niet al te ernstige, want niet altijd onterechte — vooroordelen zijn tot op de huidige dag blijven bestaan. Zelf loop, en vooral fiets, ik met een hond die al jaren grijs om de snoet is, maar nog zeer levendig is en, als ze met bevriende honden speelt, nog net zoveel energie aan de dag legt als toen ze een jaar oud — en dus nog niet volwassen — was.
Bovendien leidde de veronderstelling van oud — als gevolg van het waarnemen van 'grijze indrukken' — tot de, vaak onderbewuste, gedachte van gebrekkig, behept met ziekten en andere ongemakken. Inmiddels is de wetenschap zover dat, zoals de geleerden beweren, ouderdom minder en minder vaak een probleem hoeft te betekenen voor het fysieke welzijn.


Enerzijds is dat niet alleen een theoretisch-wetenschappelijke vooruitgang, maar kan dit ook heel direct voor betrokkenen een groot voordeel zijn. De keerzijde van die medaille is echter de vraag of die steeds hogere ouderdom betaalbaar is. Want er kan wel flink wat geld worden gepompt in de wetenschappelijke vooruitgang, daar staat tegenover dat de mensen wel hun levensonderhoud moeten kunnen blijven bekostigen, en dat is reeds nu een probleem, dat al lang had moeten worden aangepast door de pensioengerechtigde leeftijd allengs te verhogen — zij het, naar mijn overtuiging, met de nodige beperkingen in verband met de soort werkzaamheden die de betrokkenen hebben verricht.
Of het fenomeen ouderdom werkelijk een geneeslijke ziekte is, zoals sommigen beweren, zal de toekomst moeten uitwijzen, evenals de vraag of de leeftijd van mensen meer in het algemeen tot bijbelse hoogten kan worden opgestuwd.
Het ZDF zendt op woensdag 25 maart, tussen 22:15 uur en 22:45 uur, in de programmareeks Abenteur Wissen, een wetenschappelijke documentaire uit onder de titel Leben! — Alt wie Methusalem.
In het nachtprogramma van dezelfde zender wordt de film, vanaf 01:50 uur, nogmaals gepresenteerd.
__________
Afbeelding: Ouderen genieten van zonnestralen. (Foto ZDF.)

Onderzoek naar eventuele dreiging van een supervulkaan

Op zaterdag 21 maart presenteert de Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie een Amerikaanse documentaire film van Ben Fox uit 2005 over het onderzoek dat door vier wetenschappers wordt gedaan naar een gigantische vulkaanuitbarsting, waarvan wordt verondersteld dat deze 75.000 jaar geleden wel eens zou hebben kunnen plaatsgehad. Daartoe zoeken deze naar meer aanknopingspunten met betrekking tot deze vermeende eruptie en dat doen ze in vulkaanas, in microscopisch kleine zeediertjes en in gesteente dat aan de oevers van meren ligt. Zo hopen ze aanwijzingen te vinden die meer kunnen vertellen over die mogelijke uitbarsting van lang geleden, die dan fatale gevolgen moet hebben gehad, en verder willen de onderzoekers weten hoe groot de mogelijkheid is dat zulks zich in onze tijd herhaalt. Want door de uitbarsting van een supervulkaan komen krachten vrij, die groter en bedreigender zullen zijn dan van alle tot nu toe gedocumenteerde erupties. Er wordt gedacht aan een enorme wolk, die tot 15 kilometer in de stratosfeer zal reiken.
Daarover en de over de daartoe behorende parafernalia gaat Ben Fox' documentaire die door Arte de komende twee weken vier keer zal worden uitgezonden. Op 21 maart, tussen 21:00 uur en 21:45 uur, op zondag 22 maart vanaf 14:00 uur, op zaterdag 28 maart om 09:40 uur en ten slotte op donderdag 2 april vanaf 14:00 uur.

Portret van Otto Wichterle op Duitse zender WDR

Chemicus en uitvinder
In de nacht van maandag 9 op dinsdag 10 maart — tussen 00:15 uur en 01:05 uur — zendt de Westdeutsche Rundfunk (WDR) onder de titel Demokrat mit Durchblick een portret uit van de Tsjechische chemische wetenschapsman Otto Wichterle (1913-1998) — een aam die eerder Zwabisch aandoet dan Tsjechisch — die uitvinder van de contactlens is. Daarvoor heeft hij dan ook internationaal naam gemaakt, meer dan voor al zijn andere werk.

Moeilijke jaren
Als 23-jarige was hij afgestudeerd aan de Universiteit van Praag, waar hij overigens bleef werken totdat de situatie nijpend werd toen de Duitsers Tsjecho-Slowakijke eenmaal hadden bezet. Toen mocht men daar niet verder onderzoek toen. Gelukkig kreeg Wichterle de gelegenheid om zich in de fabriek van de befaamde Bata schoenen verder te werken en zich te bekwamen in het ontwikkelen van allerlei plastics en polyamiden.
In 1942 werd hij door de Gestapo gearresteerd maar na enkele maanden weer vrijgelaten. Na de Tweede Wereldoorlog kon hij aan de universiteit terugkeren, waar hij zich ging specialiseren in organische chemie. In 1952 werd hij hoofd van het nieuw opgerichte Instituut voor Chemische Technologie in praag, maar zes jaar later werd hij ontslagen door toedoen van de communistische voorzitter die zuiveringen in de zin van Moskou wilde doorvoeren. Een jaar later werd Wichterle echter benoemd tot hoofd van het nieuwe Instituut voor Macromoleculaire Chemie van de Tsjechische Academie voor Wetenschappen waarvan de geleerde sedert 1955 lid was.

De eerste lenzen
Tegen het einde van 1961 is Otto Wichterle erin geslaagd de eerste vier hydrogel contactlenzen te produceren met behulp van zelf ontworpen apparaat dat hij met een kinder-bouwdoos had kunnen construeren.
_____________
Afbeeldingen
1. De geleerde Otto Wichterle (1913-1998).
2. Machine waarmee contactlenzen centrifguaal konden worden geslepen.

Begraafplaatsen steeds vaker plekken midden in het leven

Van cultusplek tot ontmoetingsruimte
Op woensdag 25 februari wordt in het WDR-televisieprogramma Planet Wissen— tussen 15:00 uur en 16:00 uur — de herhaling van een aflevering uit mei 2008 vertoond over begraafplaatsen: Friedhöfe — Von Gräbern, Kulten und Biotopen.
Van oudsher zijn begraafplaatsen plekken voor stilte en bezinning, en geven zij — door de verscheidenheid aan grafstenen en de daarbij behorende inrichting — een beeld van de talrijke veranderingen in de aankleiding die deze plekken in de loop der eeuwen hebben ondergaan. Heden ten dage daarentegen worden deze gebieden, vooral die aan de rand van steden, allengs ruimten waar men zich uit vrije wil ophoudt juist vanwege de relatieve rust en ontmoet men er anderen; in sommige gevallen wordt er een theehuis ingericht of een andersoortige ruimte waar mensen even onder elkaar kunnen zijn. Daarmee is de dodencultus niet alleen een aspect rijker geworden, maar tevens een enorme verandering. Ook blijkt dat diverse diersoorten zich daar steeds vaker terugtrekken, waardoor er — zeker als er zich in dat gebied een vijver of gracht bevindt, alsmede veel bomen en struiken — een geheel nieuwe biotoop ontstaat.
In elke aflevering praten met de beide presentatoren met een gast, in dit geval over de historische achtergronden, de ontwikkelingen de loop der tijden en de huidige status van begraafplaatsen. Daartoe heeft men Gerold Eppler uitgenodigd, die museumdirecteur en dito pedagoog is van het enige museum in Duitsland dat zich bezighoudt met alle elementen die aan het thema zijn verbonden.