dinsdag 28 juli 2009

Een welkome aanvulling op de ruime Darwin-literatuur

Geen directe bio — wel veel waardevolle info
Als u dezelfde associatieve fout maakt, die mij overkwam toen ik de titel zag van het boek dat ik u hier aanbeveel, dan meent u dat Der kleine Darwin een biografisch portret is van de jonge jaren van deze globetrotter, geleerde en schrijver. Doch dan zit ook u er even ver naast. Het voortreffelijk geschreven werk van Ernst Peter Fischer (*1947) probeert de lezer op een onderhoudende, manier bij te brengen wat alles van belang is in het kader van Darwins evolutietheorie en vooral de ontwikkeling daarvan tot op de huidige dag. Nergens weidt de hoogleraar uit en aanschouwelijk biedt zijn tekst een samenvatting van de ideeën van Darwin met betrekking tot het thema, zoals die ook nu nog opgeld doen. Daarnaast wordt de lezer geconfronteerd met de vragen die nog altijd open zijn ondanks het voortschrijdende onderzoek in het kader van onder meer de moderne genetica.

Compendium
Ook voor degenen die de Darwin-biografieën hebben gelezen welke dit jaar nadrukkelijk in het centrum van de belangstelling hebben gestaan in verband met de herdenking, die op de één of andere manier het gehele Darwin-jaar 2009 nog wel zal doorgaan — en of dat om een langer bestaande, zeer omvangrijke biografie van Desmond en Moore gaat, dan wel om het recente ruimer opgezette werk van Jürgen Neffe die Darwins reis met de Beagle in het eerste decennium van onze één en twintigste eeuw zo getrouw mogelijk heeft overgedaan — het compendium van deze wetenschapsgeleerde maakt op zijn eigen, compactere wijze een reis door het leven van de grote man van toen.
Zo komen we in kort bestek aan de weet hoe Darwins Grote Gedachte is ontstaan, en waarom hij de Galapagos-eilanden heeft bezocht. Tevens komt er een adequaat antwoord op de vraag waarom Darwin eerst heeft geaarzeld zijn Origin of Species te publiceren. En over Alfred Russell Wallace (1823-1913), die door niet weinigen werd, en ook thans nog wordt, beschouwd als een concurrent van Darwin, komen we aan de weet welke positie hij nu precies binnen het gestelde kader — leven en werk(en) van Charles Darwin — heeft ingenomen. En hoe vaak wordt de naam Darwin niet in verband gebracht met de gedachte omtrent "het recht van de sterkste"? Ook daaromtrent legt professor Fischer uit wat er precies speelt. De meest markante vraag die altijd weer naar boven komt, is waarom provoceren Darwins ideeën tot op de huidige dag?

Kort en bondig
Ernst Peter Fischer doceert wetenschapsgeschiedenis aan de universiteit van Konstanz; daarnaast publiceert hij boeken en schrijft hij artikelen voor het tijdschrift Geo en voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Niet alleen al het bovengenoemde op het gebied van deze tak van wetenschap komt in het boek aan de orde in de vorm van sleutelbegrippen, maar ook de levensloop van één der meest vooraanstaande natuuronderzoekers van de Nieuwe Tijd, die ervoor heeft gezorgd dat het mensbeeld dat dit wezen van zichzelf als fenomeen had, op een diep ingrijpende manier is veranderd.
In vier hoofdstukken wordt uiteengezet waar de belangrijkste elementen in wezen en werk van Darwin lagen: allereerst die binnen de persoonlijke wereld van Darwin, vervolgens in de soort en het ontstaan van de verschillende soorten, over fossielen, massaal sterven, de genen en hun dynamiek. In het derde hoofdstuk wordt de nadruk gelegd op bestaande verschillen, niet alleen tussen verschillende stromingen, maar op allerlei verschijnselen in de natuur, op homologie en analogie, op divergentie en convergentie, op de hoofd- en de nevenfuncties, over actuele elementen die binnen het kader van Darwins ideeën van belang kunnen zijn.

Ter afsluiting
In het laatste hoofdstuk, dat de prachtige titel Conditio humana draagt, komen we begrippen tegen als bipolariteit, een hoofdstuk over gezinsleven, over mannen en vrouwen en — opgelet: over het poëtische dier. Die Evolution im Kopf sluit het gehele betoog af.
De zeventien pagina's die de publicatie afsluiten, behelzen een Nawoord, een lijst met citaten en hun herkomst, een literatuurlijst, personenregister en de herkomst van het beeldmateriaal. Mensen zijn nu eenmaal van nature nieuwsgierig en dat besefte niet alleen Charles Darwin doordat hij dit kenmerk aan den lijve ondervond, maar ook Ernst Peter Fischer, die — omdat hij beseft dat niet iedereen alles wat hem omgeeft als gegeve aanneemt dan wel tot zich laat komen, maar dat er nog steeds mensen zijn die, al is het ook 'slechts' passief dingen willen uitpluizen — met zijn compendium nader ingaat op tal van vragen die mensen omtrent de evolutie en de daaraan verbonden leer, zonder dat hij daarbij zich richt tot de kongsi van geleerden.
__________
Ernst Peter Fischer: Der kleine Darwin — Alles, was man über Evolution wissen sollte. 208 pagina's, geïllustreerd, paperback. Pantheon Verlag, München, 2009. ISBN 978-3-570-55087-8. Prijs € 9,95 (in de BRD en bij o.m. Boekhandel Die Weisse Rose, Amsterdam).
____________
Afbeeldingen
1. Auteur Ernst Peter Fischer. (Foto overgenomen van de achterflap van het boek. © Privat.)
2. Charles Darwin als jongeman.
3. Voorzijde van het boek Der kleine Darwin.

zondag 26 juli 2009

Heggen en struiken — luilekkerland achter blad en doornen

Beschermd door blad en doornen
Het populair-wetenschappelijke programma van onder meer de Westdeutsche Rundfunk (WDR), Planet Wissen, biedt in de aflevering van maandag 27 juli een kijkje in de bijzondere wereld die zich achter struiken en heggen bevindt, maar deels door bladeren en doornen wordt beschermd. Veelal is bij de mensen, vooral die in stedelijke gebieden leven, veel te weinig bekend over wat er zoal leeft in en om heggen en struiken. Niet alleen kunnen daar vogelsoorten en heel kleine dieren hun toevlucht vinden, ook tal van eetbare kostbaarheden zijn daar te vinden.
De beide presentatoren van Planet Wissen deze week, Birgit Klaus en Dennis Wilms, ontvangen twee gasten die in de studio komen vertellen wat er zo bijzonder is aan al wat leeft en groeit op de bewuste plekken. Die beiden doen dat elk op het gebied van hun eigen specialisme: Heidrun Heidecke, thans in de functie van natuurbeschermingscoördinatrice — die ooit minister van landbouw, milieu en ruimtelijke ordening van de deelstaat Sachsen-Anhalt was. Verder draagt zij medeverantwoordelijkheid voor een bijzonder zinvol en interessant project: een heg van 20.000 kilometer door Duitsland, waarmee het overleven van onder meer de wilde kat kan worden gewaarborgd.
De tweede gast is Jean-Marie Dumaine, gourmetkok op het gebied van de wilde planten. Hij daagt de bijnaam Guru der Wildpflanzenküche. In ieder jaargetijde gaat hij op zoek naar ingrediënten die zijn spijzen een extra en bijzonder element verlenen. Niet alleen is hij in kringen van geïnteresseerden in zijn recepten een begrip, ook kent men hem als auteur van talrijke kookboeken.

Uitzending en herhaling
Zoals gebruikelijk wordt dit programma via de WDR en de Südwestrundfunk (SWR) gelijktijdig uitgezonden, 's middags tussen 15:00 uur en 16:00 uur; in dit geval op maandag 27 juli. Er volgt op beide genoemde zenders tevens een herhaling, maar die wordt op verschillende tijdstippen uitgezonden: via de WDR op dinsdag 28 juli van 07:20 uur tot 08:20 uur; via de SWR eveneens op dinsdag 28 juli, maar dan reeds tussen 05:00 uur en 06:00 uur.

dinsdag 21 juli 2009

Straling, oftewel De wetenschap van het risico — op Arte

De Frans-Duitse cultuurzender wijdt op woensdag 22 juli, 's avonds tussen 22:50 uur en 23:45 uur, een documentaire uit over de wetenschappelijke stand van zaken met betrekking tot de toename van de hoeveelheden aan straling als gevolg van het gebruik van mobiele telefoons en internetverbindingen. Doordat de toename in het gebruik van deze draadloze communicatiemiddelen gigantisch blijft toenemen, zijn er steeds meer groeperingen, die de verklaringen van zogeheten, of zelfs werkelijke, deskundigen niet meer vertrouwen en steeds meer en vaker, alsmede grotere twijfels ontwikkelen over die uitspraken welke steeds weer neerkomen op de verzekering dat er geen enkele nadelige gevolgen aan deze vorm van straling kleven, noch voor de maatschappij als geheel, noch als bedreiging voor individuen in de zin van gezondheidsrisico's.
De Franse documentaire uit 2008 van Jean-Christophe Ribaut is een bijdrage van Arte France, die zal worden uitgezonden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9. Daarin worden we op de hoogte gebracht van de (toen) laatste stand van zaken.
De film zal binnen twee weken nog drie keer door Arte televisie worden uitgezonden: allereerst op zaterdag 25 juli, 's ochtends om 05:00 uur, vervolgens op zaterdag 1 augustis om 10:55 uur en op dinsdag 4 augustus, nog weer vanaf het ochtendkrieken om 05:00 uur.
Wellicht is het, mede vanwege de tegengestelde meningen die de ronde doen, niet onverstandig om het artikel over Straling in de Wikipedia-emcyclopedie te raadplegen.

dinsdag 7 juli 2009

Dromen volgens Freud — thans opnieuw bekeken

Hersenonderzoek nu
Op woensdag 8 juli — 's avonds tussen 23:05 uur en 23:30 uur — zendt het digitale themakanaal met die stupide naam Holland Doc — alsof het om een randstedelijk-regionaal kanaal gaat — een herhaling uit van een aflevering van het VPRO-programma Noorderlicht uit 2002 over Dromen. In die korte filmbijdrage wordt verslag gedaan van een vergelijking tussen het gedachtegoed van de psychoanalyticus Sigmund Freud (1856-1939) over het fenomeen Dromen en de stand van zaken met betrekking tot hersenonderzoek dat nadere feiten kan verstrekken omtrent dit gebeuren binnen het kader van die discipline, zoals die er zeven jaar geleden voor stond.
In verband met het verschijnsel Dromen is Sigmund Freud bekend gebleven door één van zijn grotere studies uit 1899, Die Traumdeutung, waarover weer tal van teksten zijn gepubliceerd, variërend van korte essays tot en en met omvangrijke studies en dissertaties. Het is echter in algemene kring minder bekend dat deze zelfde 'droomuitlegger' ook nog acht kortere stukken over dat thema heeft geschreven, die vanaf 1899 zijn geschreven en deels ook nog gepubliceerd tijdens Freuds aardse bestaan. De verzamelbundel heet Über Träume und Traumdeutungen.
Daarvan is Eine erfüllte Traumdeutung (1899) niet meer tijdens het leven van 'de man met de glazen hoed' [1] gedrukt, en is het manuscript van het opstel Träume im Folklore [2] zelfs pas in 1956 opgedoken, toen de Gesammelte Werke reeds waren uitgekomen.
Kort nadat Die Traumdeutung was verschenen, heeft Freud zich bereid verklaard hiervan een samenvattend artikel te schrijven voor een verzameling van bijdragen over het thema, getiteld Grenzfragen des Nerven- und Seelenlebens. Dat werd kort maar krachtig Über den Traum, bedoeld om een grotere groep lezers, vooral de ontwikkelde leek, met zijn inzichten vertrouwd te maken in een ietwat vereenvoudigder vorm.
__________
[1] Zo wordt Freud genoemd in de titel van een biografisch essay door Prof. Dr. E. Verbeek over Freuds dromen. (G.F. Callenbach, Nijkerk; 1973.)
[2] Dit essay heeft Freud geschreven samen met David Oppenheim.