Aspecten van het rijk geschakeerde fenomeen Angst (1)

Talrijke facetten
"Angst is een slechte raadgever", luidt een oud gezegde dat nog steeds niet helemaal in onbruik is geraakt, ondanks de slijtplekken die de uitdrukking, terecht, is gaan vertonen. Want ook al kan men deze uitdrukking niet geheel van tafel vegen, de clichématigheid en vooral het ontbreken van de juiste context maken de stelling die in de zin tot een bewering, die met even veel verve kan worden aangevochten, respectievelijk compleet van de hand worden gewezen. Dat betekent dat het gebruik van een dergelijke kreet niet alleen in zuiver wetenschappelijk opzicht, maar net zo goed in de dagelijkse praktijk uitnodigt tot een kritische afstand. Want angst kan net zo goed als uitnemende raadgever worden ervaren en dientengevolge als zodanig worden erkend, afhankelijk van het wie-wat-waar-hoe-waarom en in welk opzicht.

Vanuit het menselijke onderbewuste kan angst als een levensreddende raadgever fungeren. Tal van mensen die zich in benarde situaties, welke niet worden ingekleurd door een sterke affectieve preoccupatie, laten leiden door hun angst, en hebben — onder meer in situaties tijdens de Tweede Wereldoorlog — het er daardoor levend van afgebracht. 

Søren Kieregaard
Hoewel het verschijnsel (menselijke) Angst een fenomeen is dat zo oud is als de mensheid zelf, en is er in de negentiende eeuw gericht over nagedacht door wetenschappers van divers pluimage, is de Deense theoloog en filosoof (1813-1855) degene geweest die de menselijke angst in verband heeft gebracht met de christelijke leer in zijn boek Het begrip Angst (oorspronkelijke, Deense titel Begrebet Angest), dat in 1844 is uitgekomen. Kierkegaard is ervan overtuigd dat het wezen van de angst ligt besloten in de erfzonde, waarop de auteur zijn hele theorie over de Angst baseert. 
Niet voor niets is de Duitse vertaling in de Reclam-reeks op de voorzijde voorzien van de lithografie uit 1895: De Schreeuw van Edvard Munch (1863-1944). Is Angst ooit zo aangrijpend, veelzijdig en veelbetekenend uitgebeeld?

Keerzijde
Naast — en soms zelfs lijnrecht tegenover — de dagelijkse praktische aspecten van het wezen van de angst, bestaan er tal van (semi-)wetenschappelijke inzichten, welke zijn voortgekomen uit empirisch onderzoek en tevens uit ervaringswetenschappelijke 'toestanden en gebeurtenissen'. De psychologie en de sociologie, de wijsbegeerte en de antropologie, alsmede nog zoveel andere stromingen hebben daar een rol gespeeld.
Angst heeft echter, vooral als die in een intense complexiteit wordt ondergaan, niet zelden geleid tot ongecontroleerde agressie en destructiviteit, veelvuldig tot in de meest extreme vormen, zoals vergaande haat — niet in de laatste plaats tegen al wat, en vooral ieder die, vreemd is of zelfs maar lijkt; wat moet die Geert Wilders in zijn diepste wezen een intens bang wezeltje zijn —, wreedheid en vergaand sadisme. 
Diepgewortelde angsten bij de top van het regiem jegens alles wat niet arisch was en tegen ieder die anders dan in het kader van de beestachtige nazi-ideolgie uitblonk, hebben geleid tot de meest ondenkbare en niet te vatten gruwelen jegens Het Vreemde. Waartoe dat alles uiteindelijk heeft geleid, daarvan hebben we in extenso kunnen kennisnemen. En iedere nieuwe dictatuur binnen het oude Europa en/of elders zal ooit ook weer zo moeten eindigen.

Negatieve gewaarwording
We hebben in de eerste alinea al even gewezen op de rijke schakering die in het wezen van de angst opgesloten kan zijn, en waarachtig niet alleen de negatieve elementen, al zal elke onderzoeker bevestigen dat Angst vooral als negatief werd ervaren, door degene die eronder te 'lijden' had, alsmede diens omgeving. Van de andere kant leidt elk van al die onderzoeken altijd weer tot de vaststelling dat legio mensen dol zijn op griezelflms, intens spannende boeken en al wat dies meer zij. Ooit bleek uit een onderzoek dat juist nette oude dametjes het meest genoten van detectiveromans waarin lustig en rustig veelvuldig werd gemoord.
Psychologe, journaliste en communicatieconsulente Susanne Piët (*1947) besloot dat zoeken naar datgene wat angstwekkende omstandigheden leken, kon worden beschouwd als het Loon van de Angst.
De Leidse professor Eugène Carp (1895-1983) schreef een boekje met de titel Angst en Vrees, waarin hij de vier typen van angstige mensen beschrijft. Het boek is allang uitverkocht in de reguliere handel, maar het is geen zeldzaamheid dat men het in de kratten met afgedankte boeken (voor een krats te koop) bij antiquariaten tegenkomt, en ook via internet is er nog wel aan te komen (Aula Pockets nr. 286).

Neurowetenschappen
De uitkomsten van een onderzoek dat recentelijk is verricht met betrekking tot het verschijnsel angst — uitgevoerd door de neurowetenschappers Joseph LeDoux en Eric R. Kandell — worden gepresenteerd in een documentaire Die verborgene Seite der Angst, die Enrico Cerasulo en Sergio Fergnachino in 2008 voor Arte France hebben gerealiseerd.
De 53 minuten durende film wordt vooralsnog niet meer herhaald. De uitzending is in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9 met stereofonisch geluid en wordt via Arte televisie uitgezonden tussen 10:50 uur en 11:45 uur.

(wordt binnenkort vervolgd)
____________
Afbeeldingen 1. De Deense filosoof en theoloog Søren Kierkegaard.
2. Voorzijde van de Reclam-editie (RUB 8792) uit 1992 — in verband met het 125-jarig bestaan van de reeks Reclam Universal Bibliothek — van Kierkegaards boek in vertaling Der Begriff Angst.
3. Voorkant van Aula-pocket 286: Angst en vrees van Professor E.A.D.E. Carp.